Газар шороо уул, усыг хүний нэгэн адил мэдрэл, цусны судастай гэж монголчууд үздэг байжээ. Хүний судас таславал үхэж болдгийн нэгэн адил газрын судас таславал байгаль үхдэг гэж үздэг байв. Тийм ч учраас хавар мод тайрах, хамаагүй газар ухаж төнхчихийг хамгийн цээртэй зүйлд үздэг байв.

Ерөөгийн эхэнд их намагтай газрыг бартаа туулагч хэд хэдэн машинаар дайран зам гарсны дараа намгийн ус нь алга болж гол ширгэсэн тухай надад нутгийн хүмүүс ярьж билээ.

Одоо бодоход энэ бол газрын судсыг тасалсан хэрэг байжээ.

Улаанбаатарын хажуудах Чингэлтэйн уулын эхэнд нэгэн том мод унагасны дараа ихэнх булаг нь ширгэсэн гэдэг. Энэ нь бас тэр голын амин судсыг тасалсан хэрэг ажээ.

ГАЛ ГОЛОМТ

Монгол хүн гал голомтыг амьдралын үндэс, хамгийн нандин зүйлд үзэж эрхэмлэдэг. Эртний монголын заншлаар хамгийн бага хүү нь гал голомтоо сахиж, эд хөрөнгөө өмчилдөг байлаа. Чингис хааныг нас эцэслэсний дараа түүний гал голомт, эд хөрөнгө, бараг бүх цэрэг, хэвтүүл, манааг ямагт эцгийн хажууд явсан дөрөвдэх хөвүүн Тулуй өвлөн авчээ.

Гэр бүлээрээ тулгаа тойрон сууж, илч гэрэлд нь дулаацаж, хоол ундаа болгож, эцэг эхийнхээ үгийг сонсож, бяр, сэтгэлийн тэнхээ авдаг амьдрал тэтгэгч эх булаг бол гал голомт билээ.

Гал голомт хэмээх нь амь зуулга, орон гэрийн төв, улам цаашлаад дэлхийн төв болно хэмээн монгол хүн үзэж байв. Галыг шүтэх заншил монголд эртний уламжлалтай билээ. Төрсөн эцгийн гал голомтноос жигүүр ургаж, хүч чадалтай болоод зүг бүрт мордож, өөр өөрийн гал голомтыг асаадаг.

Хамгийн отгон нь гэртээ үлдэж гал голомтоо залгамжилна. Отгичин хэмээх Чингис хааны отгон дүүгийн нэр гал голомт сахигч гэсэн утгатай.

Чингис хаан нэг удаа авга ах Даридай Отчигийг урван тэрсэлсний учир цаазаар аваачих гэсэн боловч ойрын шадар Боорч: “Төрөл саднаа хороох гэгч гал голомтоо хөнөөхтэй адил буюу. Эцгийн чинь удмаас энэ авга ах чинь л үлдсэн. Чи түүнийг хороохоор шийдэж зүрхлэх үү” хэмээн сануулахад андын үгийг зөвшөөрч авга ахаа өршөөжээ. Сайхь Даридай Отчигин нь Чингис хааны эцэг Есүхэй баатрын отгон дүү аж.

Шинэ айлын гал голомт үүсгэх сонин заншлыг түүхч И. Цоодол сурвалжлан бичжээ. Үүнд: Гэр бүл болоход хурим эхлэхийн өмнө шинэ айлын гал голомтыг анхлан асаах төрийн ёсны зан үйл хийгддэг. Тухайлбал, хурим эхлэхэд өөрсдийн ах дүүс зүүн талд, анд нөхөд бусад зочид нь баруун талд, гэрлэгсдийн эцэг, эх хойморт суудал эзэлсний дараа хархүү хүүхнээ хөтөлж алгуурхан орж ирнэ. Тэд орж ирээд урьдчилж бэлдсэн олбог, суудал дээр галын эхэнд хархүү, галын аманд хүүхэн сууна. Хархүү эцэгтээ хандан, “Аав аа, галаа хайрла!” гэнэ. Эцэг “Галаар яах нь вэ, хүү минь” гэхэд, хүү “Аавын галаас тасалж, айлын галыг асаая!” гэнэ. Эцэг нь маш баяртайгаар хэтээ хүүдээ өгөхөд хүү нь хэтийг хоёр гардан авч адислаад улмаар хэтийг цахиж гал гарган хөгжөөгөөд хүүхэндээ өгнө. Хүүхэн тэр галыг авч зуух, тулганд урьдчилж бэлтгэсэн аргал, хомоол, хуурай зомголоор асаан бадрааж, тэр дороо тогоо тавьж шинэ айлын анхны цайг бэр чанана.